« وزارتخانه » چیست؟
« وزارتخانه » مجموع « ادارات » و « دوایر دولتی » است که به منظور « اداره امور و خدمات عمومی »، تشکیل شده است. طبق « قانون استخدام کشوری »: « « وزارتخانه » « واحد سازمانی » مشخصی است که به موجب « قانون »، به این عنوان، شناخته شده است. » « تعیین تعداد وزارتخانه ها و حدود اختیارات هر یک از آنها » با « مجلس شورای اسلامی »، است. طبق « قانون اساسی »، « خدمات عمومی » باید تحت نظارت « قوه مقننه »، اداره شود. در هر گونه « امور مملکتی »، فقط، « وزیران » در مقابل « مجلس شورای اسلامی »، « مسئول » هستند و هیچ « امر دولتی » ی وجود ندارد که « مستقیم » یا « غیرمستقیم »، داخل در « صلاحیت قانونی » یک « وزارتخانه »، نبوده و از « مسئولیت وزیری »، خارج باشد. در عمل، « تعیین تعداد وزارتخانه ها و چگونگی تقسیم امور میان آنها » منوط به « تصمیم دولت »، است و « دولت » حق دارد هر نوع « تغییر » و « تبدیل »ی را که مقتضی بداند اعمال کند؛ به شرط آنکه موافقت « مجلس شورا » را جلب نماید. در « تشکیل وزارتخانه ها و اداره امور آنها »، « مجلس شورای اسلامی » دارای « حق نظارت »، بوده و می تواند موافقت خود را ضمن « تصویب بودجه وزارتخانه ها » یا « رأی اعتماد به دولت »، ابراز نماید.
افزایش بیش از حد « وزارتخانه »ها، دارای معایبی، است: 1- ایجاد « مخارج اضافی ». 2- انتقال « ادارات »ی از « وزارتخانه »ای، به « وزارتخانه »ای دیگر. 3- سرگردانی « مراجعان اداری ». هر « وزارتخانه » تحت « مسئولیت » یک نفر « وزیر »، قرار داشته و هر « وزیر » حسب « حجم کار وزارتخانه »، دارای چند « معاون »، است و « ادارات » مربوط میان آنها، تقسیم می گردند. اگر « حجم کار وزارتخانه » ایجاب نکند که « معاونان » « متعدد » باشند، « وزیر » می تواند فقط، به یک « معاون »، اکتفاء نماید. در « کشورهای پارلمانی »، وقت « وزراء » صرف « حضور در مجلس مقننه »، شده و آنان را از « اشتغال منظم به امور وزارتخانه ها »، بازمی دارد. « امور و مشاغل هر وزاتخانه » طبق « اصل تقسیم کار »، بین « ادارت کل »، « ادارات »، « دوایر » و « شعب دیگر »، تقسیم شده اند. هر « اداره کل » شامل چند « اداره »، هر « اداره » شامل چند « دایره » و هر « دایره » مرکب از چند « شعبه »، است و بین این « واحد »ها، سلسله مراتبی وجود دارد. در تقسیمات « وزارتخانه » نیز، « اداره کل » بالاترین و « شعبه » پائینترین آنهاست. در رأس هر « اداره کل »، یک « مدیر کل » قرار دارد که تحت نظارت « معاون وزارتخانه »، انجام وظیفه می کند. « اداره کل » « بودجه و ذیحساب جداگانه »ای دارد و مستقیماً، به « ادارات » و « شعب » خود در « شهرستان »ها، دستورات لازم را می دهد. « تعداد ادارات کل » در هر « وزارتخانه »، به « اهمیت و تنوع امور و مشاغل آن وزارتخانه »، بستگی دارد. « اجرای فعالیتهای اصلی هر برنامه » به عهده « ادارات تابعه اداره کل » و « اجرای فعالیتهای فرعی » به عهده « دوایر » و « شعب »، است. در ایران، « عناوین سازمانی » دیگری؛ همچون « دفتر » و « مدیریت » نیز، وجود دارد که از لحاظ « سازمانی »، همسطح با « اداره کل »، می باشد. « خدمات و مشاغل وزارتخانه » بر دو قسم، هستند: 1- « خدمات عملیاتی یا اجرائی ». 2- « خدمات اداری یا ستادی ». « وزارتخانه » در اصل، به منظور « انجام خدمات عملیاتی یا اجرائی »، به وجود آمده؛ به طور مثال، « وزارت کشاورزی » « مسئول امور کشاورزی »، « وزارت بهداری » « مسئول امور مربوط به بهداشت » و ... می باشند. به « مجموع واحدهای عهده دار خدمات اصلی یا اجرائی »، « سازمان صف یا سازمان اجرائی و اصلی وزارتخانه » گفته می شود. چون « وظائف » هر « وزارتخانه » متفاوت است، « سازمان » آنها نیز، از حیث « ادارات »، فرق دارد؛ به طور مثال، « وزارتخانه » های « دارائی »، « دادگستری »، « بهداشت، درمان و آموزش پزشکی » و « کشاورزی » در « مرکز » و « شهرستانها »، تشکیلاتی دارند؛ اما « وزارت خارجه » نیازی به « سازمان »، در « شهرستانها »، نداشته و تشکیلات آن در « مرکز » و « خارج از کشور »، قرار دارد. « سازمان گمرک » نیز که جزء « وزارت دارائی »، قرار دارد در « مرزها » و « بندرها »، دارای « شعبه » هائی، است. منظور از « خدمات اداری یا ستادی » هم، مواردی؛ از قبیل، « کارگزینی »، « حسابداری »، « کارپردازی » و ...، می باشد که هر تشکیلاتی قائم به وجود آنهاست. این دسته از « خدمات »، « هدف تشکیل وزارتخانه ها » نیست؛ بلکه تنها، « تحقق بخشیدن به هدف اصلی وزارتخانه ها که خدمات اجرائی و صفی است » می باشد. به « مجموع واحدهائی که عهده دار امور اداری یا ستادی هستند »، « سازمان اداری یا ستادی » می گویند. منظور از « ادارات مشترک و وزارتخانه ها » نیز، « مجموع واحدهای اداری یا ستادی » است؛ چرا که « وظائف » آنها در تمامی « وزارتخانه » ها، « مشترک » می باشد. « واحدهای اداری یا ستادی » تحت نظارت « معاونان اداری و مالی، پارلمانی، طرحها و بررسیها و دفتر تشکیلات »، اداره می شوند.